Gọi là củ nhưng khoai dái lại mọc trên cây thay vì vùi xuống đất khiến nhiều người tò mò. Loại củ này có thể nướng, hầm xương, nấu canh cá,... vừa ngon vừa lạ miệng, trước khi chế biến cần rửa sạch và luộc chín nhiều lần.
Cây khoai dái thuộc họ Củ nâu, chúng còn được gọi với những tên khác là khoai trời, củ dại, củ dái,... Nghe tên khoai dái nhiều người thấy "ngượng", nhưng loại củ này từ xưa đã được người dân nhiều vùng, đặc biệt ở các tỉnh vùng cao sử dụng như một loại thực phẩm chế biến món ăn vừa ngon vừa lạ.
Khoai dái sinh trưởng tốt trên nhiều loại đất, phổ biến ở đất rừng
Khoai dái có xuất xứ từ khu vực châu Á và châu Phi, thường mọc tự nhiên ở rừng núi, ven nương rẫy hoặc leo bờ rào. Cây thuộc dạng thân leo mềm, lá mọc so le, phiến lá lớn hình tim. Điểm đặc trưng của loài này là các củ không nằm dưới đất mà mọc trực tiếp trên thân; khi rơi xuống đất, củ nhanh chóng bén rễ và phát triển thành cây mới, nên khoai dái rất dễ trồng và sinh trưởng mạnh.
Theo tìm hiểu, cây khoai dái rất ít khi ra hoa, các củ thường mọc dọc theo thân và xuất hiện nhiều vào mùa thu – đông. Đặc biệt, tốc độ sinh trưởng của cây rất nhanh, có thể dài thêm trên 20 cm mỗi ngày, với chiều dài thân leo tối đa lên tới khoảng 30 m.
Dù củ khoai dái có chứa độc tính, nhưng nếu gọt lớp vỏ ngoài rồi rửa sạch và luộc chín nhiều lần thì độc tố sẽ được loại bỏ, có thể sử dụng làm thực phẩm như các loại khoai khác. Bên trong là lớp vỏ là phần ruột có màu xanh có nhớt, sau khi gọt bỏ lớp vỏ bên ngoài, phần ruột bên trong mới có thể sử dụng. Củ còn được xay thành bột dùng tương tự bột gạo hay bột ngũ cốc.
Khoai dái có độc tố nhưng nếu biết cách sơ chế, chúng có thể sử dụng làm thành những món ăn khoái khẩu.
"Nhìn thấy củ này là ký ức tuổi thơ ùa về. Ở chỗ mình gọi là trái khoai tây vì nó có vẻ bề ngoài khá giống. Lúc gọt vỏ ngoài, phần ruột có màu xanh nhạt đẹp mắt. Khoai này hái ăn liền không ngon, sượng và nhớt nhưng để ở góc nhà tầm 1 tháng thì ăn sẽ bột và thơm. Mình thấy ngon và dẻo hơn khoai tây. Hồi bé hay mang vùi trong bếp củi, mùi thơm toả ra, đến giờ vẫn nhớ mãi", bạn Đình Phong (ở Lạng Sơn) chia sẻ.
Chị Lan (ở Cao Bằng) chia sẻ: "Với nhiều người, khoai dái vẫn còn là loại củ khá xa lạ, nhưng với người dân quê tôi thì đây lại là thứ rất đỗi quen thuộc. Trước đây hầu như nhà nào cũng trồng vài dây khoai dái để lấy củ ăn hoặc nghiền thành bột ngũ cốc, bột gạo. Không ít người hay nhầm củ dái với củ từ vì đều có vị bùi thơm, song người dân địa phương sẽ dễ dàng nhận ra sự khác biệt: củ khoai dái dẻo, bùi hơn củ từ".
Theo chia sẻ của chị Lan, dù khoai dái có thể cho củ quanh năm nhưng hiện nay lại khá hiếm, bởi chỉ còn người dân ở các vùng núi cao trồng loại cây này. Những khu đất cằn cỗi, địa hình núi cao khó canh tác mới trồng khoai dái. Ở chợ quê có người thỉnh thoảng mang khoai dái ra bán với giá 40.000 đồng/kg. Trước khi đem chế biến cần rửa nhiều lần và luộc kỹ thì chất độc sẽ bị loại đi.
Từ khoai dái có thể làm các món như luộc, hấp, nướng, nấu canh, hầm xương, nghiền thành bột, nấu chè,... Trên chợ mạng còn có một số địa chỉ bán cây giống. Tuy vậy, các nhà khoa học khuyến cáo không nên sử dụng khoai dái một cách tùy tiện, trước khi ăn cần hiểu rõ đặc tính và cách chế biến an toàn của loại khoai này.
