Trong bối cảnh bạo lực học đường diễn biến phức tạp, yêu cầu đặt ra đối với ngành giáo dục không chỉ là xử lý vụ việc khi xảy ra, mà quan trọng hơn là xây dựng một môi trường học tập an toàn, lành mạnh, hạn chế tối đa nguy cơ xung đột giữa học sinh. Nhiều chuyên gia cho rằng “chìa khóa” nằm ở việc hình thành hệ thống các biện pháp đồng bộ từ gia đình, nhà trường đến cộng đồng nhằm giúp trẻ có nền tảng tâm lý ổn định và kỹ năng ứng xử phù hợp.
Hệ sinh thái giáo dục an toàn từ gia đình - nhà trường - xã hội
Bạo lực học đường đang không còn là những vụ việc lẻ tẻ, mà còn vi phạm pháp luật. Không chỉ gây hậu quả về tâm lý và danh dự, hành vi đánh nhau, quay clip phát tán lên mạng còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý nghiêm trọng. Theo ThS Luật sư Nguyễn Quang Vịnh (Văn phòng Luật sư Hà Nội), hành vi bạo lực học đường có thể bị xử lý ở cả ba cấp độ: Kỷ luật nhà trường, xử phạt hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự.
Cụ thể, theo Nghị định 144/2021/NĐ-CP, hành vi đánh nhau, gây mất trật tự hoặc thương tích nhẹ có thể bị xử phạt hành chính đến 8 triệu đồng. Đối với học sinh từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, mức phạt bằng một nửa người trưởng thành; còn học sinh từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi thường chỉ bị cảnh cáo. Tuy nhiên, nếu gây thương tích nghiêm trọng hoặc có yếu tố cố ý, người vi phạm có thể bị truy tố theo Điều 134 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017 về tội “Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác”.
Đặc biệt, hành vi quay clip và phát tán lên mạng được xem là tình tiết tăng nặng, có thể cấu thành Tội làm nhục người khác (Điều 155 Bộ luật Hình sự), với khung hình phạt từ cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến tù giam từ 3 tháng đến 2 năm.
Pháp luật cũng quy định rõ độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự: Người chưa đủ 14 tuổi không bị truy cứu; từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ chịu trách nhiệm nếu phạm tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng; từ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm gần như người trưởng thành.
Những quy định này không chỉ mang tính răn đe, mà còn nhằm mục đích giáo dục, định hướng hành vi cho lứa tuổi học sinh nhóm dễ bốc đồng, thiếu kỹ năng kiểm soát cảm xúc và nhận thức về hậu quả pháp lý.
Học sinh Trường THCS Lê Lợi (Hà Nội) tại buổi ngoại khóa tuyên truyền phổ biến kiến thức pháp luật.
Tuy nhiên, dù đã có quy định về mặt pháp luật, nhưng theo các chuyên gia, việc phòng ngừa bạo lực học đường chỉ đạt hiệu quả khi có sự vào cuộc đồng bộ từ ba môi trường tác động trực tiếp đến quá trình hình thành nhân cách của học sinh. Trong đó, gia đình đóng vai trò đầu tiên và quan trọng nhất, bởi đây là nơi trẻ tiếp nhận những nền tảng ban đầu về giao tiếp, ứng xử, giá trị đạo đức. Nhiều nghiên cứu cho thấy việc thiếu quan tâm, giám sát hoặc các mô hình ứng xử tiêu cực trong gia đình dễ dẫn đến sự gia tăng hành vi gây hấn ở trẻ. Do đó, các bậc phụ huynh cần được hỗ trợ để nâng cao kỹ năng nuôi dạy con, biết cách phát hiện sớm những thay đổi tâm lý, hành vi bất thường ở con em mình.
Không chỉ dừng ở việc giáo dục trong gia đình, sự phối hợp giữa phụ huynh và nhà trường cần được thiết lập theo hướng thường xuyên và có trách nhiệm rõ ràng. Nhà trường phải đảm bảo một môi trường kỷ cương, thân thiện, trong đó giáo viên chủ nhiệm, tổ tư vấn tâm lý đóng vai trò quan trọng trong việc theo dõi, nắm bắt thông tin liên quan đến tình hình học sinh. Các cơ chế cảnh báo sớm, như ghi nhận xung đột nhỏ, phát hiện nhóm học sinh có nguy cơ, hay tăng cường hoạt động hỗ trợ tâm lý học đường, được xem là những biện pháp thiết thực để hạn chế nguy cơ bạo lực phát sinh.
Cùng với đó, cộng đồng và xã hội giữ vai trò tạo nền tảng hỗ trợ rộng lớn hơn. Các đoàn thể, tổ chức thanh thiếu niên, chính quyền địa phương có thể triển khai những chương trình truyền thông, hoạt động cộng đồng nhằm tăng cường kỹ năng sống, giáo dục giá trị cho học sinh. Việc xây dựng môi trường xã hội lành mạnh, giảm thiểu những nội dung độc hại trên mạng, cũng là điều kiện quan trọng góp phần ngăn ngừa các hành vi tiêu cực lan rộng. Khi gia đình, nhà trường và xã hội phối hợp chặt chẽ, một mạng lưới phòng ngừa bạo lực toàn diện mới có thể hình thành và vận hành hiệu quả.
Phòng tham vấn học đường Trường THPT Tự Lập (Hà Nội) có chức năng phòng ngừa, hỗ trợ và can thiệp khi học sinh gặp khó khăn về tâm lý.
Phát huy vai trò chủ thể của học sinh trong xây dựng môi trường an toàn
Bên cạnh sự hỗ trợ từ người lớn, học sinh chính là nhân tố giữ vai trò trung tâm trong việc xây dựng môi trường học đường không bạo lực. Trên thực tế, nhiều vụ việc bạo lực xuất phát từ những xung đột nhỏ, thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc hoặc chịu ảnh hưởng từ áp lực bạn bè. Do đó, việc trang bị cho học sinh những kỹ năng căn bản như giao tiếp, giải quyết tranh chấp, tự bảo vệ bản thân và tìm kiếm sự giúp đỡ là điều cần được đặt lên hàng đầu.
Tại Trường THCS Mai Dịch, Hà Nội, nhiều buổi học chuyên đề trang bị kĩ năng mềm đã được nhà trường thường xuyên tổ chức và lồng ghép nội dung vào các bộ môn. Từ trang bị những kiến thức về phòng, chống bạo lực học đường, về xây dựng cho học sinh nếp sống thanh lịch, văn minh… đều được nhà trường chú trọng giáo dục, bồi dưỡng. Đại diện trường THCS Mai Dịch, cho rằng: Học sinh được làm quen với những chủ đề trong bài học một cách tự nhiên, sinh động hơn khi cô giáo có thể cho học sinh khởi động qua các video clip, bài hát. Sau đó, phần khám phá giúp học sinh được phát triển các năng lực, phẩm chất. Những tiết học ngoại khóa cũng vậy. Càng gần gũi, sinh động, càng giúp các em dễ tiếp cận, làm quen và trang bị những kiến thức phòng tránh bạo lực cần thiết cho mình.
Một hướng tiếp cận hiệu quả là khuyến khích học sinh tham gia các mô hình tự quản, câu lạc bộ kỹ năng, nhóm bạn giúp bạn. Những mô hình này giúp các em phát huy tinh thần gắn kết, hỗ trợ lẫn nhau, đồng thời góp phần giảm thiểu xung đột trong trường học. Một số trường đã áp dụng mô hình “học sinh làm bạn đồng hành”, trong đó những học sinh có kỹ năng tốt sẽ hỗ trợ bạn bè trong việc chia sẻ thông tin, lắng nghe và kết nối với giáo viên khi cần thiết. Điều này không chỉ tạo môi trường thân thiện mà còn giúp học sinh cảm thấy được tôn trọng và có trách nhiệm hơn với cộng đồng lớp học.
Ngoài ra, học sinh cần được khuyến khích phản ánh về các hành vi bạo lực mà các em chứng kiến. Các kênh phản ánh ẩn danh, đường dây nóng, hoặc ứng dụng công nghệ giúp học sinh cảm thấy an toàn hơn khi báo cáo sự việc. Khi học sinh chủ động hợp tác với nhà trường, việc phát hiện và xử lý các tình huống sẽ nhanh chóng và hiệu quả hơn. Quan trọng hơn, điều này góp phần tạo nên văn hóa học đường tôn trọng, minh bạch và không dung thứ cho hành vi gây hại.
Bạo lực học đường là một vấn đề xã hội gây hậu quả nghiêm trọng và lâu dài cho sự phát triển nhân cách của thế hệ trẻ và sự ổn định của xã hội. Những vụ việc đau lòng xảy ra liên tiếp là lời cảnh tỉnh sâu sắc, cho thấy không thể có bất kỳ sự chủ quan, lơ là nào trong công tác phòng, chống. Điều này đòi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội. Như một nguyên tắc bất di bất dịch, sự phối hợp giữa gia đình - nhà trường - xã hội vẫn là pháo đài kiên cố bảo vệ các em khỏi những hành vi sai lệch. Như lời ông Trần Thế Cương, Phó Chủ tịch HĐND TP Hà Nội, nguyên Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội: “Nếu thiếu một trong 3 yếu tố trên, chắc chắn công tác giáo dục đạo đức học sinh sẽ trở nên rất khó khăn. Bởi vậy, các vị phụ huynh học sinh hãy quan tâm tới con em mình hơn nữa, cùng phối hợp với các nhà trường để giáo dục, bồi dưỡng, đồng hành với các con”.
